Sandıklı-Dinar karayolunun 17.km. itibaren batı yönünde 5 km.daha içerdedir. Afyonkarahisar iline 86, Sandıklı ilçesine ise 26 km. mesafededir. 2010 yılı nüfus sayımlarına göre nüfusu 879 kişidir. Orman sahası yakınında bulunması sebebiyle geçim kaynakları sınırlı olup çok az sayıda kuru tarım ve hayvan besiciliği yapılmaktadır. Bunun sonucu olarak köyden dışarıya göç oldukça fazladır. Afyonkarahisar ilinin sınır kasabasından birisidir. Menteş Kasabası, Sandıklı’ya bağlı ,Örenkaya,Sorkun kasabaları,Alamescid Köyü ile Kızılören İlçesi’nin Ekinova Köyü, Çivril İlçesi’nin Düzbel Köyü ve Homa İlçesi ile çevrilidir. Sandıklı ilçesine bağlı bir köy iken Bakanlar kurulu kararı ile 1991 yılında kasabaya çevrilerek belediye teşkilatı kurulmuştur.

Menteş Kasabasının Kısa Tarihçesi: Kasaba sınırları içersinde yer alan, Koca Höyük, Kultuyan, Bucuk Ören mevkilerinde bulunan harabeler bu bölgeye iskanların  arkaik devirde başladığını göstermektedir.

Sandıklı ovasında kurulmuş olan Roma-Bizans döneminin meşhur Pentapolis şehirlerinden birisi de günümüz Menteş  kasabası sınırları içersinde bulunan Stecterion şehridir.

Antik Stecterion şehri: Sandıklı’daki Pentapolis ismi ile ün yapan 5 antik şehirden birisidir. Şehir Menteşe Kasabası yakınlarındaki Koca Höyük   mevkisine Frigyalılar döneminde kurulmuştur. Şehir Roma Döneminde  çok gelişmiş, yarı özerk olarak para basmıştır.

Şehrin kurucusu olarak ise Amazonlarla yapılan savaşlara  katılan  Phrygralı  iki prensten biri  olan Mygdon‘dur”.Ünlü İgngiliz  Tarihcisi W.  Ramsay,  Mygdon’un  mezarı   konusunda araştırmalar  yapmış  olup  Eucarpeıa  (Emirhisar)’ ın  kuzeyindeki  tepelerin alçak bir sırtında  yer  alan  üç  tümülüsün  en  büyüğünü Mygdon’un mezarı olduğu  kabul etmiştir.

Menteş kasabasının yakınlarında Koca Höyük denilen mevkide kurulan bu şehirden, geriye  tiyatrosu ,bina temelleri,su kanalları,steller,kale kalıntıları,kilise kalıntıları ve imparatorlar adına yapılmış anıtların kitabeleri günümüze kadar gelmiştir.

Menteş Baba Türbesinin  duvarında Ünlü Roma İmparatoru Nerva  onuruna  dikilen anıtım kitabesi vardır.  Bu yazıtın tarihi ise M.S.90-96 yılları olarak kabul edilmektedir. Daha sonraki yıllarda ise Mnteş köy camisi yenilenirken bulunan iki yazıtta daha Stecterion adına rastlanmıştır. Yine komşu köy olan Alamescid Camisi giriş kapısı önünde bulunan kitabe de Stecterion şehri harabelerinden getirilmiştir. Bu kitabe Roma Döneminde bu şehrin önemini gösterir. Grekçe kitabenin çevirisi: “Efendimiz İmparator Marcus Aurelius  Valentiniaus Augustus”

Stecterion şehrinin kurulu olduğu bu mevki o dönemde,Apemia’dan Hieropolis ve Eucarpeia’ya kadar uzanan yol üzerindedir.

Latince kitabenin çevirisi:   Stektorion  halkı  İmparator Nerva’ya  saygılarını sunar.

Grekçe kitabenin çevirisi:   Efendimiz İmparator Marcus Aurelius  Valentiniaus Augustus

 Pausanias’a göre  Friglerin lideri olan  kahraman Mygdon’un mezarı Stecterion şehrindedir. Stecterion şehir bu dönemde sikkeler basmıştır. Bu sikkelerde dikkat çeken en önemli şey ise şimdiki Türk sancaklarındaki gibi ay-yıldızlı alem bulunmasıdır.

STEKTORİON’da  üzerine  yazılı sikkeler Lucius Verus adına 161-169 da basılmıştır.M.Aurelius ve Philip arasında STEKTORİON’da sikkeler  basılmıştır. STEKTORİON’da  sikkeler  üzerinde  görülen yönetici isimleri ise şöyledir; M.Aurelius,Faustina 2,Demos,Helios,Herakles,Saragis,Commodus, Philit

STEKTORİON sikkeleri üzerindeki başlıca tipler ise,Herakles başı,Sarapis,  Boule, Hiera  Boule, Demos, Helios, Dionysos, Aslepios,Hygeia, Bucranium  hilal  ve  iki  yıldız,  Zeus,  Athena, Kahraman Mygdon, Biga içinde Ares’i sayabiliriz.

Bölgeye Türk İskanı:  XII. asırda Büyük Selçuklu Devletinin çöküşü ve Harşemşahların yükselişi döneminde, Anadolu’ya büyük bir Türkmen göçü yapılmıştır. 1220 yılından sonra yıkıcı ve acımasız Moğol istilası Tümenlerin yoğun bir şekilde Azebeycan ve Anadolu’ya göçmesine sebep oldu. Anadolu Selçuklu beyleri akın akın gelen aşiretleri sınırlara yerleştirdi.

Moğollar 1230 yılında Azerbeycan’daki Maraga, Erran, Moğan gibi geniş ve zengin otlakları  istila edince, Türkmenler Sivas, Amasya, Bozok yaylalarına göçtüler. Toroslara indiler. Moğollara vergi vermek için, Türkmenlerden ağır vergi toplayan bürokrasiye karşı Vefâiyye Tarikatından Türkmen Şeyhi Baba İlyas 1240’da ayaklandı. Bu korkunç Türkmen ayaklanması Anadolu Tarihine yön veren önemli olaylardandır. İsyan bastırıldıktan sonra Türkmenler batıya göçtü. Osmanlı devrinin önemli simalarından Aşık Paşa ve Muhlis Paşa  Baba İlyas’ın soyundandır. 1235 yılında Selçuklular Moğolların üstün egemenliğini tanıdı. 1243 yılında Moğol komutanı Baycu Noyan 1243 Anadolu’yu istila etti. Bu olay Anadolu’daki aşiretleri dağıttı. 1240 yılında Malatya’da oturan Germiyanlılar, 1260’da batıya göçerek Kütahya’ya yerleştiler. Sonra Sandıklı civarına hakim oldular. Sandıklı kalesini yeniden yaptılar. Camilerle ,türbelerinle, hamamlarla,çeşmelerle süslediler.Menteş Baba  türbesi de Germiyan oğullarının eseridir.

Ebu el-Fida’nın tespitlerine göre, XII. asırda Antalya’nın kuzey batısında Denizli’nin Dağlarına, Menderes havalisinde 200.000 çadır halkı aşiretin yaşadığını söyler. Eskişehir civarında 100.000 fazla Türkmen akını olmuştur. Aynı yüz yıl içinde yerleşik hayata geçmişlerdir.[1] Aynı devirde Suriye, el-Cezire, İran, Irak ve Azerbeycan’da  kesif Türk kitleleri vardır. Bizans Tarihçisi Anna Comneus “Alexia” isimli eserinde Anadolu’da aşiretlerin karınca Sürüsü gibi kalabalık olduklarını belirtir.[2] İbn-i Sait el Mağribi’nin tespitlerine göre Sandıklı, Denizli ve Menderes Havzasında 200.000 çadır, Kastamonu ve Ankara yöresinde 30.000 çadır aşiret olduğunu yazar. Ayrıca Uludağ’dan Tarsus’a kadar uzanan hat üzerinde ve Batı Anadolu Dağlarında kalabalık çadır halkı bulunuyordu.[3] Al-Umarî’ nin tespitine göre 14. asırda Denizli Bölgesinde 200.000 çadır, Kastamonu ucunda 100.000 çadır, Kütahya’da 30.000 çadır aşiret yaşıyordu.[4] Selçukluları çöküşü sırasında Türkmen boylarının akını daha da arttı. Moğolların önünden “sel gibi akan” Türkmen Boyları bilhassa Batı Anadolu’ya Bizans hudutlarına kadar geldiler. Devrin kaynaklarına göre 3 milyondan fazla Türkmen yığılmıştır.[5]

H.1121 M.1709 yılı Avarız defteri kayıtlarında köyün ismi Karye-i Menteş Baba olarak geçmekte olup, 8 gerçek hanesi 40 nüfusu bulunmaktadır. Menteş Baba köyünün bu tarihlerden itibaren Sandıklı Kazasına bağlandığını görmekteyiz.

Cumhuriyet döneminde ise Sandıklı ilçesine bağlı bir köy iken Bakanlar kurulu kararı ile 1991 yılında kasabaya çevrilerek belediye teşkilatı kurulmuştur.

Küçük mazgal pencerelerden gelen zayıf ışık nedeniyle loş bir at­mosferin hâkim olduğu türbenin iç köşelerinde, sonradan yerleştiril­dikleri anlaşılan devşirme sütunların çevresi taşlarla örülmüştür. Kub­beye (V-_) tarzı Türk üçgenleriyle geçilmektedir.

Türbenin duvarları, çoğu devşirme olmak üzere, taş malzemeyle yığma duvar tekniğinde inşâ edilmişlerdir. Taşların arasında tek tük  tuğlalar dikkati çekmektedir. Pencere ve kapı söveleri de devşirme taş­arla teşkil edilmiştir. Geçiş sisteminde taş ve tuğladan düzensiz bir ör­güyle karşılaştırılırken, kubbede tamamen tuğlanın hâkim olduğu tespit bilmektedir. Duvardaki tuğlaların boyutları ortalama 29x?x4 cm.dir. Süsleme açısından kayda değer bir şey yoktur.

Türbenin kitabesi yoktur .İçindeki  mezarda da kitabe bulunmamaktadır.
Germiyan Devri eserlerinin tipik özelliği olan Türk Üçgenlerinden müteşekkil geçiş sistemleri ,tuğla boyutları  XIV.yüzyıl ikinci yarına işaret eder..  aktadır.Kapının sol tarafından devşirme bir taşta H.985/M.1577-1578 tarihi vardır.Bu da türbenin kesin tarihi sayılmaz.

 

 

Menteş Baba Belgeleri: Menteş Baba ile ilgili zaviye kayıtları Menteş Baba’nın bölgedeki etkin gücünü göstermektedir.

Kaynak:Ali Osman KARAKUŞ,Sandıklı Türbeleri ve Türbelerle İlgili Halk İnançları, Syf.233-246,Sandıklı Belediyesi Yay.Ankara 2013,