Çeyiz ve Sandıklı Üzerine…

 Çeyizleriyle Öne Çıkan Köylerimiz

Sandıklı’da Düğün geleneğinin önemli bir bölümünü oluşturan çeyizler konusunda Sandıklı’ya bağlı pek çok köylerde yaptığımız incelemelerde bazı köylerimizin çeyizleriyle ön plana çıktıkları görülmektedir. Buralarda çeyizlerin çokluğu ve çeşitliliği gözle fark edilebilmektedir.  Özellikle göçmen bir köyümüz olan,Reşadiye ile Örenkaya, Kırka, Kızık, Akharım, Dodurga, Bekteş köyleri ile Yunus Emre Mahallesini buna örnek gösterebiliriz. Çeyiz ürünlerine yöresellik olarak bakıldığında  ise dağ köylerimiz olan, Otluk, Ballık, Karkın gibi köylerimizi gösterebiliriz.

 Sandıklı’da Çeyizlerin Değerlendirildiği Bir Pazar Yeri Kadınlar Pazarı

Günümüz Sandıklı’sında “karılar pazarı” (kadınlar pazarı) olarak anılan yer, şimdiki Ticaret ve Sanayi odasının bulunduğu dereboyu caddesi üzerindedir. Bir zamanların en rağbet gören Pazar yerlerinden birisiydi kadınlar pazarı… Adı üstünde sadece kadınların alış veriş yaptıkları bir yerdir. Sandıklı’lı kadınlar el emeği göz nuru ürünlerini buraya getirerek satarlardı. Kadınlar pazarı doğrudan çeyizle ilgili olduğu için burada bahsetmeyi uygun gördüm.

Sandıklı’lı kadınlar el işi oylarını, kazaklarını,dantellerini, çoraplarını kısa el becerileri ile hazırladıkları ürünleri burada sergiler, düğün yapacak ailelere satarak aile bütçesine katkı sağlarlardı. Çeyiz hazırlama fırsatı bulamayan aileler ise kızlarının çeyizlerini buradan tamamlarlardı. Tamamen yöresel ürünlerin pazarlandığı bu sokak dünün tatlı bir hatırası olarak geride kaldı. [1]

Çeyiz Hazırlanırken Yapılan Sözlü Eğlenceler (Sözlü Kültürümüzden Örnekler)

Düğün günü yaklaşmasına yakın gelin olacak kız ve kızın arkadaşları kız evinde toplanarak çeyiz eksikliklerini gidermeye çalışırlar. Bu bazen birkaç gün alabilir. Hepsi aynı emsal oldukları için çok kolay anlaşırlar. Bir taraftan çeyizler hazırlanırken diğer taraftan fısıltılı muhabbetler, şu şuna yangın bu buna sevdalı gibi dedikodularla birlikte yöresel türkü ve maniler söyleyerek hem iş yapılır hem de hoşça vakit geçirilmiş olur. Buna birkaç örnek vermek gerekirse: Sandıklı yöresine ait Satı Türküsünden[2],

Şu dağlar oyum gibi

Meşesi boyum gibi

Şu Bekteş’in kızları

Kınalı Koyun gibi

Kirazdan gel kirazdan

Dolanda gel birazdan

Satı kızın sandığı

Açılmıyor çerezden

Yeşil Olur Sandıklının Biberi Türküsünden[3],

Şeker olur Sandıklı’nın meyvesi,

Hoşa gider sırma cepken giymesi,

İmanı üstüne mor fes eğmesi

Ay oğlan sen deli misin?

Güzel sevmeye tövbeli misin?

Çorap işi maviştir,

Tanrım bizi kavuştur.

Gece ile gündüzde

Sevdiğimi ulşatır.

Ağla da gel,

Cepkenini köşelerde bağle de gel.

Manilerden Örnekler:[4]

Enteri diktim giymedi.

Diktiğime deymedi.

Kör olası anacığım,

Sevdiğime vermedi.

Ak taşı kaldır da gel.

Yılanı öldür de gel.

İşlediğim yağlığa,

Çerezi doldur da gel.

Kara çorap öreyim,

Dürünü düreyim.

Yassıl Kumalar Dağı,

Ben yarimi göreyim.

Pazardan yumak aldım,

Dantel öreyim diye.

Mahalleden yar sevdim,

Her gün göreyim diye.

Depeden endim düze.

At bağladım nergize.

Selam yollan yarime,

Çerez yollasın bize.

Masa üstünde pekmez

Bu pekmez bize yetmez.

Çay köyünün kızları,

Çeyizsiz gelin gitmez.

Al almayı dişledim.

Dişledim gümüşledim.

Sevdiğimin adını,

Mendilime işledim.

Çemberimi yıkadım,

Pulu parlasın diye.

Karşıdan el eyledim,

Dünür yollasın diye.

Al giydim alsın deye

Mor giydim sarsın deye

İsteyene varmadım

Sevdiğim alsın deye

Günümüz Çeyizleri

Günümüzde özellikle şehir merkezi başta olmak üzere hemen hemen çeyiz hazırlama gibi bir şey kalmamıştır. Artık aileler uzun süren tatlı telaşın yerine hazır olarak çeyiz mağazalarından fabrikasyon. çeyiz ürünlerini temin etmektedir. Burada önemli olan nokta ise çok çeşitliliğin yanı sıra yöresel olmaktan çok genel özelliğe dönülmektedir.

Sonuç

Teknolojinin gelişmesi ve seri üretim halk kültürümüzde yer alan pek çok geleneğin terk edilmesine yol açmıştır. Günümüzde istisnalar dışında kızlar çeyiz hazırlamamakta hatta çeyizin ne olduğunu bile bilmemektedirler. Bazı ailelere göre gereksiz olduğu bile düşünülmektedir. Bazı aileler ise kızlarına mağazalarından hazır çeyiz setleri alarak bu ihtiyacı giderme yoluna gitmektedirler. Bu durum ise çeyiz geleneğini hazırcı ve yöreye özgü olmaktan soyutlamakta ve bir çok değer yargısının kaybolmasına neden olmaktadır. Çeyizlerin saklandığı el işçiliğinin birer şahaseri olan oyma sandıklar ise yerini sunta mdf gibi suni eşyalara bırakmış durumdadır. Ninelerimizin, analarımızın el işçiliği sandıkları ise ya evlerin yada otellerin şark köşelerini süsleyen birer eşya olarak kullanılmaktadır.

Yazımıza bir şiirle başladık yine bir şiirle bitirelim.

Sandıklı’dan Selam Getir[5]

Yarım kalmış türkülerden

Yaşanmamış öykülerden

Köşelerden, kuytulardan

Sandıklı’dan selam getir.

Harmanlanmış bin bir emek

Her nakışta ayrı dilek

Üç etek al sırma yelek

Sandıklı’dan Selam getir.