İlçemize bağlı Menteş Kasabası kabristanlığında bulunan ve kasabaya adın veren Menteş Baba 1176 yıllarında Sandıklı’nın Selçukluların eline geçtiği dönemlerden önce bölgemize geldiği tahmin edilmektedir. Tarihi, doğal güzellikleri ve tarım ürünleri ile pek şirin bir beldemiz olan Menteş Kasabası’nda yatan bu zatın bulunduğu yerin elimizdeki belgelere göre tekke-zaviye olduğu, pek çok vakfedilmiş arazisi olduğu yazılıdır. Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya gelmesini beyan edeyim” diye başlayan Âşık Paşazade’nin anlatımı şöyledir:

“Bu Hacı Bektaş Horasan’dan kalktı. Bir kardeşi vardı, Menteş derlerdi. Birlikte kalktılar. Anadolu’ya gelmeye heves ettiler. O zamanda Baba İlyas gelmiş, Anadolu’da oturur olmuştu. Meğer onu görmek isteğiyle gelmişler. Onun dahi hikâyesi çoktur. Hacı Bektaş kardeşiyle Sivas’a, Sivas’tan Baba İlyas’a geldiler. Oradan Kırşehir’e, Kırşehir’den Kayseri’ye geldiler… Hacı Bektaş kardeşini Kayseri’den gönderdi. Vardı Sivas’a çıktı”.

Elimdeki el yazma “Menâkıb-ı Kutbül-Aktâb Hacı Bektaş Veli “ kitabının 263. sayfasında şu dizlerde adı zikredilen Menteş Baba çevrede çok büyük etkinliği olan Hacı Bektaş Veli’nin küçük kardeşi olduğu belgelerde yazılıdır.

VELÂYETNAME-İ KUTBÜL-AKTAB HACI BEKTAŞ-I VELİ EL YAZMASI–263.SAYFA

Yazının günümüz Türkçesi:

Geldiler Hünkâr’ın ardınca bunlar         

Bulu-şuben bile kıldılar karar

Bu idi er cümle Horasanî ’dir

Ger ululuk bunların şanıdır.

Menteş Baba dürür biri dahi

Key ulu halifedir ol ey ahi

Huma Dağı’nın dibinde meskeni,

Sanduklu’dan yanadır bil onu.

Menteş Baba hakkında A.Osman UYSAL “Germiyanoğlu Beyliğinin Mimari Eserleri” isimli kitabında şu bilgiler vardır: İnşa Tarihi: XIV. yy. Onarımlar: H.985 / M. 1577 – 1578 (?).         A.Yeri: Sandıklı – Dinar karayolunun 17. kilometresinden itibaren batıya doğru, yaklaşık 4–5 km. gidildikten sonra Menteş köyüne ulaşılmak­tadır. Türbe, köy mezarlığında yer alır.

              B. Mimarî Tanımı: Kare plan üzerine kübik gövdeli, kubbeyle örtülü bir yapıdır. Üze­ri sonradan kırma çatıyla kaplanmıştır. Oturtmalığı ve kriptası yoktur. Doğu, batı ve güney duvarlarının üst kısımlarının ortasında birer küçük mazgal pencere açıklığı bulunmaktadır. Basık kemerli kapısı, kuzey cephenin ortasına yerleştirilmiştir. Duvarın üst kısımları onarım gör­müştür. Yapının üstü sonradan kiremitli kırma çatıyla kapatıldığı için dış örtünün nasıl olduğunu, kubbenin kasnağa oturup oturmadığını anla­mak mümkün değildir. İçerde çamur sıvalı bir mezar vardır. Doğu ucu­na devşirme taştan bozma bir şahide dikilmiştir.

Küçük mazgal pencerelerden gelen zayıf ışık nedeniyle loş bir at­mosferin hâkim olduğu türbenin iç köşelerinde, sonradan yerleştiril­dikleri anlaşılan devşirme sütunların çevresi taşlarla örülmüştür. Kub­beye V tarzı Türk üçgenleriyle geçilmektedir.

Türbenin duvarları, çoğu devşirme olmak üzere, taş malzemeyle yığma duvar tekniğinde inşa edilmişlerdir. Taşların arasında tek tük tuğlalar dikkati çekmektedir. Pencere ve kapı söveleri de devşirme taş­arla teşkil edilmiştir. Geçiş sisteminde taş ve tuğladan düzensiz bir ör­güyle karşılaştırılırken, kubbede tamamen tuğlanın hâkim olduğu tespit bilmektedir. Duvardaki tuğlaların boyutları ortalama 29x?x4 cm.dir. Süsleme açısından kayda değer bir şey yoktur.

Menteş Kasabası’nda Menteş Baba Türbesi ve kabri

Zaviyenin yeri şimdi kabristan içinde kalan yer olması tahmin edilmektedir. Yeri konusunda değişik anlatımlar vardır. Kabrinin olduğu zaviye olması konusunu pekiştirmektedir. Bu zaviyeye ait belgelerde gelir-gider durumları görülür. Devlet arşivleri içinde bu zata ait vakıf belgeleri pek çoktur. Elimizdeki zaviye vakıf belgeleri ve günümüz Türkçesine aşağıdadır:

H.1242/M.1826 yılına ait vakfiye defterinde şu bilgiler vardır: Kaza-i mezkûra tabi Menteş karyesinde Menteş Baba Zaviyesi vakfı mahlûl-i hazine idüğü. Bedel olunan kıymeti: 87 guruş 30 para

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Nezaret Sonrası Evkaf Defterleri (EV), III, Nu: 12348 ve 13904 nolu defterlerinden (Afyonkarahisar’da Zaviyeler-M. Karazeybek-AKÜ Tarih Bölümü) çalışmada şu ifade vardır: Menteş Köyü’nde Menteş(e) Baba Zaviyesi mütevellileri Ali olup yıllık geliri 78,5 guruştur.

H.1256/M.1840 Yılına ait Vakıflar Genel Müdürlüğü-Sandıklı Vakıf Muhasebe Defteri-Osmanlı Arşivleri EV. d.11426 nolu belge şu şekildedir: Evkaf-ı Zaviye-i Mentaş Baba der karye-i Menteş tabi-i Sandıklı. Ba-berat-ı âli hasadiyye mutasarrıfı Ali. Hâsılat: Burçak Kile 2 Baha 6. Şair kile-ölçek 3 Baha 40. Hınta kile 3 baha 127. Gelir yekûnu: 174,15 Masarifat: 127,10.Mizan: 174,15–127,10 Masarifat-ı minha = 478 guruş 8 para vürudu-u zaviyedar-ı berâyı it’am ayende ve revende

Bu belgeye göre Menteş Baba Zaviyesi’nin pek tarlası olduğu görülmektedir. Bu tarlalar 1924 yılında tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra ekim yapanların elinde kalmış, bazıları “köy tarlası” denilerek muhtarlık tarafından işletilmiştir.

H.1299/ M.1881Senesine ait Osmanlı Vakfiye defterinde şu kayıt vardır:

Esami-i Liva ve Kura Esami-i Hayrat-ı Evkaf Tahakkuk Eden Tahsil Olunan Guruş-para

Sandıklı Kazası          Menteş Baba Vakfı              10.27                          10.27

Not:1.Bu yazı 11.Mart.2011 tarihinde sitemizde yayınlanmıştı. Sitede meydana gelen arıza nedeniyle söz konusu yazı kaybolmuştur. İstek üzerine yeniden verilmiştir.

2.Menteş Baba Zaviyesine ait pek çok belge ve daha geniş bilgiler basıma hazırladığımız “Belgelerde Sandıklı-Veliler ve Büyük Zatlar “isimli kitap çalışmamızda vardır. Menteş Kasabası Belediye Başkanı Sayın Hasan UÇAK ’ın isteği üzerine “Menteş Kasabası İncelemesi” yapılmış olup, hazırlanan 35 sayfalık belge kendisine takdim edilmiştir. İçinde kasaba ile ilgili tüm ayrıntılı bilgi ve belgeler mevcuttur.

23.07.2013                                                                                                                                             

Hüseyin HÜSREVOĞLU

Emekli Öğrt. Araştırmacı-Yazar

KAYNAKLAR
1.A.Osman UYSAL-Germiyanoğlu Beyliğinin Mimari Eserleri

2.Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü veriler

3.Afyon Evliyaları-F. YAZICIOĞLU–1969

4.Hüdavendiğar Salnameleri

5.Velayet-name-i Kutbül-Aktâb Hacı Bektaş-ı Veli (El yazması)

6.Afyonkarahisar İl Yıllığı. 1967–1973–2001 – Afyonkarahisar Valiliği Yayınları

7.V.Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu- Afyon Belediyesi- 2002.

8.Sandıklı Tarihine Bakış-Toplumsal Tarih Dergisi–47. sayı

9.Sandıklı Tarihi Üzerine Bir Araştırma –AKÜ Fen. Ede. Fak. M.A. AKTAŞ- 1998

10.Afyonkarahisar’da Zaviyeler-M. Karazeybek-AKÜ Yayını.

11.Belgelerde Sandıklı Velileri ve Büyük Zatlar-Hüseyin HÜSREVOĞLU-Basıma hazır