Sandıklı’ya 9 km mesafede Afyonkarahisar yolu üzerinde bulunan bu şirin köyümüzün ilk resmi arşivlerde; 1530 yılında Kanuni Sultan Süleyman Döneminde tutulan “Anadolu Muhasebe-i Umumiye Defteri-Başbakanlık Arşivi”  kayıtları içinde “Ekin Hisarî Karyesi” olarak görülmektedir.

BOA içindeki defterlerde “Karye-i Ekin Hisari” kayıtları

Köyün yerleşim şekli bir tepe (hisar) üzerinde kurulduğu ve çevresinde bereketli toprakları nedeni ile “Ekin Hisarı” adı aldığı belirtilmektedir. Bugün caminin bulunduğu yer tepedir.

Ekinhisar Köyü’nde bulunan MÖ döneme ait sütün başlığı ve “Güneş Saati” denilen taş

(BOA) Başbakanlık Osmanlı Arşivleri içinde İlçemizde “Hisar” adını taşıyan yerler içinde Hisar-abad: Hisar Kalesi,  Ekinhisar Köyü (Eski kayıtlarda Eğin Hisari olarak geçer), Emirhisar Köyü, Ahurhisar Köyü (Yeni adı Yeşilhisar Kasabası), Koçhisar Köyü, Eymir Hisari (Karadirek yanında bir köy idi) adı geçmektedir. Tarihte “Hisar” adının alınması stratejik önemi olan yere haiz olmasından dolayıdır.

Köyde ve çevresinde Milattan Öncesi dönemine ait yapı kalıntıları halen görülmektedir. Bunların bir kısmı caminin değişik bölümlerinde kullanılmıştır. Ancak bu konuda bilimsel anlamda geniş bir etüt yapılmamıştır. Tepelik denilen yerde Gâvur Hamamı ve Gâvur Fırını kayalara oyulmuş, üç gözlü ve kare şeklindedir.

Elimizde H.1032/M.1623 belgede köyün adı Eğinhisari olarak kayıtlı 14 vergi mükellefli 70 hane olduğu,  H.1121/M.1709’da ise adının Ekin Hisâri olup 13 vergi mükellefli 65 hane olduğuna dair bilgiler mevcuttur.

Yine elimdeki belgelere göre Ekinhisar Köyü H.1316/M.1898 yılında 57 hane ve 345 nüfusu, H.1325 M.1907 yılında yine 57 hanesi vardır. 1900 yılında; 57 hanede 173 erkek 172 kadın olmak üzere toplam 345 kişi, 1915 yılında 64 hanede 234 kadın 228 erkek olmak üzere toplam 463 kişi yaşamakta olup hepsi Türk’tür.

Dünyaca ünlü araştırmacı W. M. Ramsay’ın The Cıtıes and Bıshoprıcs of Phrygıa (Prygya Şehirleri ve Piskoposları) isimli eserinin 707–708 sayfalarında bölgemize ne zaman kiminle geldiğini ve hangi yerleri gezip-incelediğini ”Glaukos Vadisi Yolları” başlığı altında şu şekilde belirtir: 1883 yılı Ekim ayında;— Ballık, Kusura, Sandıklı, Ekinhisar, Iressik (Resul), Karadirek, Irkut (Ürküt), Kuyucak, Tchor-Hissar (Çorhisar), — bölgesini incelemiştir.

1530 tarihli defterde Sandıklı Kazası’na bağlı köylerde bulunan cami ve mescitlerde ait herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Buna karşılık köylerde kayıtlı kişiler incelendiğinde imam bulunan köylerin tespiti mümkündür. Bunların belirlenmesiyle cami bulunan köyler de ortaya çıkmaktadır.16.yy Sandıklı Kazasına bağlı imamı bulunan köyler içinde Ekin-hisar Köyü Mescidi de vardır. Şimdiki tarihi taşların bulunduğu ve içinde mermer kitabelerin olduğu cami yerindeki eskiden arşive konu olan mescit vardı.

                               1303 tarihli cami kitabesi ve yanında Frigya dönemi kalıntıları

Ekinhisar Köyü’nde Uzun Dede (Erendede)-Kızık Köyü arasında, Köy içinde-adak yenen yerde ve Yolkonak Köyü arasında birer kabir vardır. Bunlar “Eren” olarak adlandırılır. Kimlikleri üzerinde belgesel araştırmamız halen devam etmektedir. Köy ortasında “Maşallah-Şefaat ya Rasûlullah-H.1245 Sene” yazılı akan bir çeşme vardır.

Karahisar-ı Sahib (Afyon) Ayânı Hacı Ahmed Ağa’nın 22 Zilkade 1195 / 9 Kasım 1781 tarihinde Ekinhisarı Köyü’nde 237 guruşluk geliri olan arazisi olduğu belgelerimizde vardır. BOA kayıtları içimde; 2.Haziran.1840 tarihli defterde (BA, Cevdet Dâhiliye, nr 8506) Karahisar Muhassıllığı ’na bağlı kazalar içindeki köylere tayin edilen muhtarlar ve maaşlarının listesi mevcuttur. Bu listede köyün ilk muhtarı Mirza oğlu Himmet olup yıllık maaşı 200 guruş, İkinci muhtar Çörek oğlu İbiş olup yıllık maaşı 150 guruştur.

Yine belgelerde 6. H. 20. Cemaziyel evvel.1272 (M. 28.1.1856 Pazartesi) Dosya No:217 Gömlek No:10 Fon Kodu: MVL Karahisar sancağı Sandıklı kazasına bağlı Ekin-hisarı karyesinde öldürülen Abdülkadir ‘in katili Taylık karyeli Çıracı oğlu Mehmed ‘in verese ile muhakemesi olduğuna, yine H.25.Zilhicce.1271 (M. 8.9.1855 Cumartesi)  Dosya No:215 Gömlek No:36 Fon Kodu: MVL Karahisar-ı Sahib Sandıklı kazası Ekin-hisarı karyesinde öldürülen Sefer oğlu Mehmed bin Mehmed bin İbrahim’in katilleri Abdülkadir ve Hacı oğlu Hasan ile veresenin muhakemeleri ’ne dair bilgiler mevcuttur.

1868 yılında Başağaç Değirmenleri soruşturmasına dair belge içinde —kaza-i mezkûra tabi Ekinhisar karyesi ahalisinden İbiş oğlu Hasan Ağa ibn-i İbrahim isimli bir inşaat-değirmen ustasının bilirkişi olarak katıldığı ve rapor verdiği elimizdeki belgelerde kayıtlıdır.

1.Dünya Savaşı’nda köyden askere giden ve şehit olanlara ait belgelerinden tutulduğu Milli Savunma Bakanlığı kayıtlarında şu şehitlerimizin isimleri geçmektedir:

1. Ali oğlu Kadir; Piyade Er 1883 doğumlu Şark-Kafkas Cephesi’nde Dilman Doğancık’ta 28.02.1331 günü şehit olmuştur.

2. İbrahim oğlu Ali; Piyade Er 1888 doğumlu Çanakkale-Arıburnu Cephesi’nde 06.03.1331 günü şehit olmuştur.

3. Turgutoğulları’ndan Süleyman oğlu İsmail; Piyade Er 1891 doğumlu Çanakkale’de yaralanmış,         Haydarpaşa Hastanesi’nde 25.12.1331 günü şehit olmuştur.

4. Halilibrahimoğullarından Hüseyin oğlu İbrahim; 1886 doğumlu Irak-Kutül AmmareCephesi’nde            24.12.1331 tarihinde şehit olmuştur.

4. Yusuf oğlu Hüseyin; Piyade Er 1897 doğumlu Galiçya-Meydan Muhaberesi’nde 21.07.1332 tarihinde şehit olmuştur.

İstiklal Harbi sırasında ise; Eyüpoğulları’ndan Mustafa oğlu Mehmet 1887 doğumlu 03.11.38 tarihinde, Sinanpaşaoğlu İbrahim oğlu Süleyman 1903         doğumlu İç İsyan-Eşkıya Takibi sırasında şehit olmuştur.

10.Ağustos.1921 tarihinde Yunanlıların Sandıklı- Hacan (Çiğiltepe), Başağaç ve Kılandıras (Karadirek) kesimine çekildiği, bu sırada bir kişiyi öldürdükleri belgelerde yazılıdır. Aynı gün değişik yerlerde ve Ekinhisar-Hacan arasındaki dokuz köyün ( Başağaç, Ürküt, Karasandıklı, Susuz, Resul (Yolkonak), Dodurga, Başkuyucak, Üfleciler, Kozvan) ekinlerini-harmanlarını yaktıklarını hem yaşlılar anlatır, hem de tarih kitaplarında yazılıdır. Savaşın bitmesinden sonra,  tamamen yanan iki köy, kısmen zarar gören iki köy, yanan 56 ev için kurulan komisyonlarca 28 000 lira talep edilmiş, bu paranın 1923/1339 yıl bütçesinden verilmesi planlanmıştır.

Sandıklı Askerlik Şubesi’nde bulunan “Gaziler” içinde: İsmail oğlu 1313 doğumlu M. Ali ÖZER,  Yunus oğlu 1317 doğumlu H.İbrahim DUMAN,  Ahmet oğlu 1317 doğumlu Murat DEMİR, Mehmet oğlu 1317 doğumlu Mustafa ULUPINAR isimleri geçmektedir. Yine araştırmalarımız içinde Ali Osman Erol adlı kişi de Kurtuluş Savaşı’na katılmıştır.

Akmayan Yağbunarı Çeşmesi–1365

                                Köy Kabristanında Veli Oğlu Mahmut’a ait 1304 tarihli Hece Taşı

Cami önünde bulunan kabirler: 1347 tarihli Merhum Hacı Himmet Ağa hece taşı

Köyümüze ait daha pek çok bilgiyi basıma hazır olan 450 sayfalık “Belgelerde Sandıklı Coğrafyası ve Tarihi” isimli kitabımda bulabilirsiniz.

23/12/2013

Hüseyin HÜSREVOĞLU

Emekli Öğrt. Araştırmacı-Yazar