BROZOS (KARASANDIKLI KÖYÜ)

  Brozos adından da  anlaşılacağı gibi  Friklerden bir prenstir. Bu prensin adına      bugünkü ilçemiz,Karasandıklı Köyü’nün olduğu yere Brozos şehri kuruldu.Bunu Brozos’un Roma çağında bastığı paralar  üzerinde  şehrin  kurucusu olarak büst resimlerinin basılmasından biliyoruz.Bruzus (Karasandıklı), Pentapolis şehirlerinin en kuzeyinde yer alan bir şehirdir.

Yapılan araştırmalar neticesinde şehrin tam olarak yerinin şimdiki Karasandıklı  Köyü  olduğu  saptanmıştır. Burada, köy camisinin açık avlusunda bulunan mermer bir  kaide üzerinde Bruzus halkının imparator Septimius Severus adına saygılarını  sunduklarını gösteren bir yazıt vardır. Miladi:  193-211  yıllarında konulmuş  olan   bu   kaideyle   birlikte Brozos’un yeri kesinlik kazanmıştır. Yalnız  o  döneme  ait   heykel bulunamamıştır. Bunun  yanı sıra Karasandıklı Köyü’nün yanında şehrin kalıntıları insitu durumundadır.

    1881 yılında  burayı  ziyaret  ettiğini belirten Ramsay kalıntıların çok  harap  vaziyette  olduğundan  bahsetmektedir.  Bruzus’un  en göze  çarpan  ve  en  önemli  sayılan  anıtı, caminin  bahçe  kapısı olarak kullanılmış bir tapınak kapısıdır.Bu anıt,Augustos zamanına aittir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus bulunmaktadır. Kapı orjinal yerinde bulunmaktadır ve cami  bu  kapıya ilave olarak yapılmıştır.  Hatta   yıkılmış olan bu tapınaktan arta kalan taşlar caminin yapımında kullanılmıştır ve mükemmel şekilde korunmuştur.Bruzus’ta yaşayan halkın  bir  Makedonya  bölgesi  olan  Brousis’ten  gelen  kişiler  olduğu  ve  bunların  buraya  Yunan   kralları tarafından yerleştirildiği şeklinde görüşler de bulunmaktadır. 1881 yılında burada incelemelerde bulunan Ramsay da her ne kakar maksadın belirsiz olduğunu söylüyorsa da Bruzus’un Makedonya’nın bir askeri kolonisi olduğunu kabullenmektedir.

Brozos  şehri  bazı  bilim  adamlarına göre Helenistik çağda kurulmuş  gösteriliyorsa da  Brozos’un bir Firik prensi olması nedeniyle en az Miladdan önce 700 yıllarında kurulduğu söylenmektedir.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi  Cami  önünde  bulunan anıtsal bir yapının kapı söveleri bulunmaktadır. Brozos şehri Roma Çağı’nda yalnız  dini  törenlerin, festival  ve  açılışların   yapıldığı   dönemler olmak  üzere  birkaç para basmıştır.Bir kaç değişiklikle bir para tipi incelendiğinde  Pentapolis’in   karekteristik   özelliğini   simgelediği görülmektedir. Bu karakteri muhafaza etmiş fakat detaylarda değişimler göstermiş, Bruzus’ta  olduğu  gibi Stektorion (Menteş Kasabası) ve Otrus (Yanıkören köyü) ’ta da  meydana gelmiştir. Bu tipin incelenmesi sonucunda denizden bir göç olayının meydana geldiği ortaya  çıkmaktadır.  Çıplak  ve  üç  çatallı  bir  yaba (trident) atıyor olması sebebiyle bu figürün Poseidon olduğu kabul edilmektedir.

Stektorion’da ise kasklı ve zırhlı bir kahraman temsil edilmektedir. Kahraman sağ  eliyle  bir  silah savuruken bir kalkanla da kendisini korumaktadır. Otrus’ta  ise  geri  çekilen  figür  bir  savaşçıyı temsil etmektedir.Silahsız ve sağ eli havadadır.Öte yandan sol eli ise bir mızrak kavramıştır. Bu da yabancı topraklardan Otrus’a (Yanıkören) barışçı bir göçün yapıldığını göstermektedir.Stektorion’a yerleşenlerin ise deniz aşırı bir ülken çıkarıldıkları anlaşılmaktadır.

Bruzus’a gelince; tanrı  deniz  aşırı ülkeden gelenlerin koruyucusu ve göçmen savaşcıların lideridir.Bu durumun böyle olması Ramsay  tarafından  Bruzus’un  Makedonyalı  bir  askeri   koloni   tarafından meydana getirildiğini açıklayan bir teori olarak öne sürülmüştür.

Hieropolis (Koçhisar) için bir model teşkil etmiştir. Hieropolis’te para basma olayı daha sonra meydana gelmiştir.

M.Waddington  elinde bulunan bir Bruzus parasının, Hieropolis paralarıyla çok yakın benzerlik göstermekte olduğunu söylemektedir.

Bir başka Hieropolis tipi ise şimşek fırlatan Zeus  Actophoros’dur. Bu da Bruzus’ta olduğu gibi üç çatallı yaba (mızrak)   fırlatan   Poseidon   tipine benzetilerek yapıldığı görülmektedir.

Burada dikkat çeken bir tip olarak Bruzus ve Akmonia’da yaygındır. Zeus sol elinde bir asa  ile yukarıda otururken  ve  sağında  “patera”  ile temsil edilmiştir.

Görünüşe göre  tahtına  destek  olan Gigantlar Zeus’un yanında acıdan  kıvrandıkları görülmektedir. Akmenia’da devler sanki zorla itaate getirilmişler gibi tek elle yılan şeklindeki kuyruklarını tutmaktadırlar. Bu  durum  Bruzus’ta ise hala  direniyorlarmış gibi atılacak taşları tutmaktadırlar. Bu  tiplemeler  M.S. 222-228 dönemine aittir ve muhtemelen bu şehirlere ithaf olunmuş iki sanat eseri bu fikirlere  orjinallik vermektedir.  Akmonia’da   anıtın   mermer   kabartma olması  ihtimali  de  bulunmaktadır.   Bu  kabartmanın bir parçası Hamilton  tarafından  korunmuş ve  bu parçanın çizimleri de yayınlanmıştır. Bruzus’ta  Hadrian ve Septimius Severus zamanlarından Gordian zamanına  kadar  yarı  bağımsız  şekilde  ve  imparatorluk dönemi şeklinde sikkeler basılmıştır.

Bruzus  şehri  ise  yalnız dini törenler,festivaller ve açılış törenleri gibi  alanlarda  sikkeler  basmıştır. Başlıca  tipleri  ise; Tahta oturan Zeus,tapınakta tahta oturan  Zeus ve  ayakta  Hera, Kartal, Bruzus şehir tanrıçası,ayakta Hekate, Homonia yılanların çektiği bir araba üzerinde ayakta Demeter gibi.. Bu  paraların başlıca  özelikleri  ise şehrin kurucusu Brovzos’un büst resmi,İmparator Gorianus çağında (Miladi 238-244)  yıllarında yenilenen tapınağın resmi ve bir de Synnadik (Şuhut)  iline  bağlı  Commodus zamanının Okokleia kasabası ile kardeşlik kurması ve ortak sikkesi olmasıdır. Tapınağında bulunan putların paralarda resmi basılanları ise Zezs, Demeter, Dionizos, Poseidon, Asklepios,  oğlu  Telesforos  ve  kızı Higia ile Nike’dir.Poseidon,Demos ve Boule’dir.

Brozos şehri Sandıklı Ovası’ndaki Pentapolis’in (Beş şehrin) en küçüğüdür. Brozos’ta  şimdiye kadar hiç  bir arkeolojik çalışma yapılmamıştır. Burada yapılacak çalışmalar sonucu Brozos hakkında bize çok bilgiler sağlayacaktır.

Basılan Paralar ve Açıklamaları:

Kaynak:Ali Osman Karakuş, Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Tarihte Sandıklı s.38-42 Malatya 2008