SANDIKLI’DA VAKFİYE ÇEŞMELER–1 VAKIFLARIN AMAÇI VE ÖZELLİKLERİ

Yaratılış bakımından bir denge içinde vücuda getirilen canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için birbirlerine muhtaçtırlar. Vakıflar, Allah’a yakın olma gayesi ile taşınır veya taşınmaz mülkü; dini, hayır ve toplumsal bir gaye için sonsuza kadar tahsis edilmiş müesseselerdir. Görüldüğü gibi vakıfta asıl olan, iyilik ve hayır fikrinin ebedileşmesini sağlamaktır.

Hevâi Cami iç bahçesinde bulunan akmayan çeşme

Özellikle Müslüman Türklerde çok yaygın olan vakıflar, zengin ve hâli vakti yerinde olan kimselerin halk içinde elde ettikleri mevkilerini ve itibarlarını muhafaza etmek gaye vardır. Bu amaçla içinde yaşayıp sayesinde zengin oldukları topluma karşı bir vicdan borcunu ifa etmek niyeti ile kurulmuş olan müesseseler oldukları için, cemiyette karşılıklı saygı ve sevgi bağlarını güçlendirir. Bu insanların birbirleri ile kaynaşmalarına vesile olur. Böylece yaptırılmış olan camiler, mescitler, mektep, medrese, zaviye, çamaşırlık, han, çeşme, tuvalet… Nice mimarî ve medenî kıymeti yüksek olan eserler sayesinde hem cemiyetlerin ihtiyacı karşılanmakta, hem de memleketin güzelleşip kalkınması sağlanmaktadır. Vakıfları vakfeden bir kimsenin (yapacağı işi tamamlayıp hizmete sunduktan sonra)  resmen bir yazı ile müracaatı üzerine, hâkimin de yüzleştirerek, hükmünü verdiğini gösteren ve vakıflara varlık veren resmî belgeye “vakfiye” adı verilir. Zira vakfiyeler, şahitlerin önünde düzenlenir ve kadılık siciline kaydedildikten sonra kesinlik kazanır. Bu bakımdan vakfiyeler, yazıldıktan devrin toplumsal hayatından birçok çizgiyi daha sonraki devirlere aktaran resmî vesika olan kaynak eserlerdir.

Raziye Hanım Çeşmesi-Yeni Çeşme  

Hacı Osman Çeşmesi

            Çeşmelerin isimleri, bulunduğu mahalleden, cami, mescit, pazar, çarşı, sokak vb. mekân ve müessese isimlerinden kaynaklandığı gibi, yaptıranın ismiyle ve mevkisinin özelliğiyle de anılmaktadır. Sandıklı çeşme isimlerinden, Hacı Osman Çeşmesi, Ayşe Kadın Çeşmesi, Cezayir Çeşmesi, Soğukkahve Çeşmesi, Ulu Cami Çeşmesi, Heybelioğlu Çeşmesi, Karaalioğlu Çeşmeleri, Çakılaz Çeşmesi, Müslehettin Çeşmeleri… daha pek çok çeşme vardır. Sandıklı’da mevcut toplam olarak benim tespit ettiğim 85 civarında çeşme vardır. Sandıklı’yı ziyaret eden seyyahlar yaz gecelerinde su şırıltısından uyuyamadıklarını yazmışlardır. Çeşmelerin her biri, kendine göre üst kısmındaki kuyu ya da doğal kaynaklardan yortu veya künk borularla çeşmelere getirilmiştir. Tevekkel Kuyusu’nun suyu ve Esegözü ’nden getirilen sular halen Ulu Cami çeşmesi ve diğer çeşmelerden akmaktadır. Suyollarının korunması için belediyemiz birimlerince gerekli önlemler alınırsa sokak çeşmelerimiz devamlı akacaktır.

Gürsu (Tavil–Davul) Köyü Çeşmesi

            Halen akmayan Hacı Osman Çeşmeleri, Çavuş Cami Çeşmesi, Üç kurnalı Çeşme, Dombadız Çeşmesi, Araboğlu Çeşmesi, vb yolları tahrip olduğu için akmamaktadır. Bu çeşmelerin yollarını tahrip edenler acaba mutlu mudur? Kabirlerinde huzurlu yatıyorlar mı? Bazı çeşme ve çamaşırlıklar resmi kurumlarca yıkılarak kaldırıldı. Bu çeşmeleri yapıp vakfedenler yarın bizlerden hesap sorarlar mı? Bu çeşmelerin böyle atıl durmalarının vebali önce Sandıklı’yı yöneten yetkililer olmak üzere boynumuzda olsa gerek! Sandıklımızda sadece çeşmeler değil, vakfiyeler için bağışlanan dükkânlar, bahçeler, tarlalar, hanlar nerede şimdi? Bazı büyüklerin dediği “ memleketin üzerine ölü toprağı serpilmiş” söz doğru mudur?

Sandıklı’da kişiler tarafından vakfedilmiş pek çok dükkânlar, tarla, bahçe, değirmen, yağhane, kahvehane.. gibi mülkler vardı. Bunların gelirleri vakıf senedine uygun olarak komisyon tarafından vakfedilen yerlere harcanır, artan para ise o günkü Vakıflar Genel Müdürlüğü hesabına yatırılırdı. Elimizde pek çok vakfiyenin listesi vardır. Bu listede çeşmelerle ilgili geliri ve harcamaları yer almaktadır.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri kayıtlarında bulunan Sandıklı Çeşmeleri kayıtları

NOT: 1.Orijinal bir sayfa belge verilmiştir. İlçe merkezi, kasaba ve köylerimizde bulunan tüm çeşme vakfiye belgelerini, vakıflarımızı ve bunlara bağışlanmış mülklerin 15 sayfalık listesini ve Türkçelerini yayına hazırladığım “Belgelerde Sandıklı Çeşme ve Diğer Vakıfları” isimli kitap çalışmamızda bulabilirsiniz.

2. Bu yazı 21. Mart. 2010 tarihinde bu sitede yayınlanmıştı. Sitede meydana gelen teknik arızdan dolayı kaybolan söz konusu yazı takviye edilerek tekrar verilmiştir.

28/11/2013

Hüseyin HÜSREVOĞLU

Emekli Öğrt. Araştırmacı-Yazar